نوشهر گرایی رویکرد نوین در برنامه ریزی

به گزارش بازسازی ویلا : نوشهرگرایی به عنوان یک رویکرد جدید طراحی و برنامه ریزی شهری درانتقاد به شهرســازی دوران معاصر که دارای الگویی پراکنده، غیر انسانی و ماشینی است شــکل گرفته اســت. این رهیافت آمیزه ای از سبکهای معماری، طراحی نمای ساختمان مدرن رشد هوشمند، مخالفت با توسعه پراکنده و شهرسازی پایدار مبتنی بر حمل و نقل عمومی است.این رویکرد امروزه هدایت و رهبری نسل پست مدرن طراحان و برنامه ریزان را برعهده دارد و یکی از مهمترین رویکرد های برنامه ریزی شهری در این قرن محسوب می شود. اصول اولیه این رویکرد بر مبنای به کار گیری اصول سنتی شهرســازی پایدار در شهرسازی انسانگرا ی گذشته، بوده است. هدف از این نوشتار، معرفی رویکرد نوشهرگرایی بر مبنای نگرش انسانگرایانه شهرسازی سنتی در مقابل نگرش اتومبیل گرای شهرسازی مدرن، و نحوه به کارگیری آن در کشورهای توسعه یافته، می باشد. در این نوشتار با استفاده از روش تحلیل- مقایسه ای، به معرفی رویکرد نوشهرگرایی(نوشهرسازی انسان گرا) پرداخته می شود. ساخت آپارتمان در این راستا، نحوه شکل گیری، محتوی نظری، نظریه پردازان، ابعاد و ویژگی های رویکرد مذکور تشریح می گردد. نتابج این بررسی روشن نمود که ماهیت و شرایط شکل گیری نهضت نوشهرگرایی، به منظور به کارگیری در فرایند برنامه ریزی و طراحی شــهری در راستای دستیابی به اهداف شهرسازی پایدار بسیار حرکت جدیدی بوده و می تواند منجر به پیدایش فضاهای پایدار گردد(شیعه، ۲۱:۱۳۹۰).

کلمات کلیدی:نوشهرگرایی، واحد همسایگی، حوزه، راه های دسترسی، TND، TOD

مقدمه:

تا پیش از انقلاب صنعتی، اندازه و تناسبات عناصر شکل دهنده شهر، مبتنی بر مقیاس انســانی بوده است. با اختراع اتومبیل و استفاده از آن در شهرها، به تدریج انسان جایگاه و مقیاس واقعی خود را در شهر از دست می دهد. تقریبا ، از اوایل قرن بیســتم تا دهه ۸۰، شهرسازی اتومبیل گرا به جای شهرسازی انسان گرا عرصه های مدرن شهرسازی را به خود اختصاص داده است. ساخت منزل ویلایی در پاسخ به این نوع نگرش ها ، از دهه ی ۸۰ به این سو نگرش نگرش جدید نو شهر گرایی مبتنی برنوشهرسازی انسانگرا شکل می گیرد. نوشهرگرایی یا طراحی سنتی واحد های همسایگی یکی از جدیترین رویکردهای برنامه ریزی در برنامه ریزی و طراحی شهری حومه های شهرهای آمریکا بوده شــروع به شکل گیری کرده است. که از ده های ۸۰-۹۰ قرن ۲۰ شروع به شکل گیری کرده است .این نهضت و نگرش نوین برنامه ریزی شــهری یکی از تلاش های گسترده برای حل مشکل حومه های شهری شهرهای بزرگ و کلانشهرها است. در سال های میانی دهه ی ۱۹۹۰ وزارت مسکن و توسعه ی شهری ایالت متحده ی آمریکا (HUD) اصول نوشهرگرایی را در بازسازی واحدهای مسکن اجتماعی خود در سراســر امریکا که میلیاردها دلار هزینه در بر داشــت مورد استفاده قر ار داد. هدف نوشهرگرایی خلق یک محیط مناسب در مقیاس انسانی است که پاسخگو به تحولات و پیشرفتهای مدرن شهری و توسعه ای در راستای اهداف توسعه پایدار باشد. ایده های مربوط به اصول طراحی نوشهرگرایی برگرفته از اصول طراحی سنتی متناســب با جایگاه انســانی در شهر اســت. این در حالی است که بسیاری از شیوه های برنامه ر یزی امروزی به خصوص در جهان سوم پاسخگوی نیازهای جسمی، روحی و روانی انسانی نبوده و جایگاه و مقیاس انسانی را نادیده گرفته است. بنابراین با توجه به اینکه بسیاری از مشکلات شهرهای امروز، ناشی از دیدگاه های اتومبیل گرا به جای نگرش انسانگرا در شهر ها است، تغییر نگرش برنامه ریزی و طراحی شهری به سوی نوشهرگرایی انسانگرا ضروری است.

معرفی نوشهرگرای:

در دهه ی ۱۹۸۰ میلادی تعداد زیادی از معماران و شهر سازان آمریکایی از فرسودگی و زوال مراکز شهری و افزایش فزاینده ی جوامع محلی که پراکنده و متفرق وابسته به اتومبیل و دارای فاصله با مراکز شهری بودند اضهار نارضایتی کردند .در سال های پایانی ۱۹۸۰ و ابتدای دهه ی ۱۹۹۰ این نارضایتی منجر به ظهور جنبش نوشهرگرایی شد.

نوشهر گرایی ( که به طراحی محلات سنتی و طراحی محلات نو سنتی مشهور است ) اصول برنامه ریزی است که محلات قابل زیست و قابل پیاده روی در یک محیط مساعد پیاده روی را به وجود می آورد .

نوشهرگرایی واکنشی نسبت به پراکندگی شهری است و یک راه موثر برای مقابله با جوامع وابسته به اتومبیل است که در آن هر سفری با ماشین انجام می شود.

نوشهرگرایی سعی می کند با ایجاد کاربری های مسکونی مختلط از آپارتمان گرفته تا خانه های تک خانواره با هر سطح قیمت ساکنینی با سطوح درآمدی مختلف داشته باشد و با توسعه ی فشرده از سکونتگاه های حیاتی و محیط های طبیعی حفاظت کند .

منشور نوشهر گرایی:

مهمترین سندی که به تشریح محتوای نظری جنبش نوشهرگرایی می پردازد ،منشور نوشهرگرایی است. این منشور را که در سال ۱۹۹۶ میلادی و س از برگذاری چهارمین گرد همایی سالانه ی انجمن نوشهرگرایی به عنوان منشور نظری نوشهرگرایی ارئه شد می توان بیانیه ای در مقابل منشور آتن دانست که در آن دیدگاه مدرنیستی به شهرسازی و معماری توسط کنگره ی بین المللی معماران مدرن (سیام)مطرح شده بود.این منشور تمامی سطوح قابل بررسی در ارتباط با اجتماعات انسانی از بکوک،خیابان و ساختمان ،محله ، بخش و محور شهری تا منطقه ،کلانشهر،شهر و شهرک را مورد بررسی قرار می دهد و هیچ یک را رد نمی کند .

اصول پیشنهادی جنبش نو شهر گرایی در برنامه ریزی محلات شهری:

به منظور شناخت بهتر اصول نوشهرگرایی و مشخص ساختن نقش آنها در برنامه ریزی و طراحی محله های درونی شهرها به تفسیر بیشتر این اصول پرداخته می شود .

جنبش نوشهرگرایی اگر چه در زمینه ی توسعه های مسکونی جدید به وجود آمده است ساخت منزل مسکونی ولی همواره بر توسعه های درون بافت و اصلاح بافت های موجود تاکید کرده است و مخالف گسترش بیش از اندازه و هرز شهر و در نتیجه هدر رفتن زمین می شود .

در همین راستا طرفداران جنبش نوشهرگرایی اصولی را به منظور اصلاح بافت های موجود در نظر گرفته اند که به روشنی اهداف مطرح شده در منشور نوشهرگرایی را عملی می سازد .مهمترین این اصول عبارتند از:

پیاده مداری

یکی از مهمترین اصول پیشنهادی نوشهرگرایی برای برنامه ریزی در بافت های موجود توجه به حرکت پیاده و پیاده سازی معابر می باشد.نوشهرگرایی معتقد است خیابان ها و میادین باید برای پیاده روی ایمن و جذاب باشند و به شکلی طراحی شوند که موجبات آسایش ساکنین را فراهم کرده و آنها را برای پیاده روی تهییج کند. لذا تاکید می کند که کاربری های خدماتی روزانه و هفتگی در فاصله ی پیاده روی ۱۰ دقیقه ای ساکنین قرار گیرد.

اتصال و پیوستگی:

قابلیت نفوذ پذیری و دسترسی در یک بافت ، رعایت سلسله مراتب روشنی از فضا های دسترسی باکارکردهای شهری و محله ای برای نوشهرگرایی امر بسیار مهمی تلقی می شود .نوشهرگرایی معتقد است شبکه ی معابر پیوسته و همچنین تعریف سلسله مراتب خیابان ها و کوچه ها و شبکه ی پیاده روی با کیفیت بالا موجب کاهش ترافیک و تسهیل پیاده روی و افزایش و ترغیب عموم به پیاده می شود.

ایجاد کاربری های مختلط:

در نوشهرگرایی استفاده از کاربری های مختلف و متنوع در انواع فضاهای کار و زندگی در سطوح مختلف اجتماعات انسانی از جمله ترکیب فروشگاه ها،ادارات،آپارتمان ها و مساکن در یک سایت ،اختلاط کاربری ها در یک محله ،در یک بلوک و در یک ساختمان و تنوع افراد با سنین و سطوح درآمدی مختلف و تنوع فرهنگ و نژاد از اهمیت قابل توجهی برخوردار است .استفاده از کاربری های مختلط می تواند موجب فعال شدن بافت ،افزایش امنیت ،افزایش تعاملات اجتماعی کاهش سفرهای روزانه (بین محل کار و سکونت)و در نتیجه کاهش ترافیک شده و از گشترش افقی شهر جلوگیری می کند .

ایجاد گونه های مختلف مسکن در بافت :

نوشهرگرایی معتقد است که در یک اجتماع انسانی ،حضور طیف وسیعی از گونه ها ،اندازه ها و قیمت های مختلفی برای واحدهای مسکونی نه تنها موجب می شود تا هرکس متناسب با علایق و سطح درآمد خود بتواند مناسب ترین انتخاب را داشته باشد بلکه می تواند به تعامل مثبت اقشار مختلف مردم از هر سن و نژادی و با هر درآمدی کمک کند . این اصل باعث تنوع و گوناگونی در سیمای بافت شده و به سرزندگی و شاداب بودن جوامع محلی کمک می کند و آنها را از خطر یکنواختی که موجب افسردگی ساکنان می شود نجات می دهد.

افزایش تراکم در بافت :

نوشهرگرایی معتقد است افزایش تراکم موجب می شود مساکن،فروشگاه ها و خدمات به یکدیگر نزدیک شده و فواصل کاهش یافته و از گسترش افقی شهر جلوگیری شود.این اصل باعث می شود در بافت های موجود شهری ،حداکثر استفاده ی بهینه از زمین های داخل بافت صورت گرفته و اجتماعی فشرده تر حاصل شود که در آن پیاده روی تسهیل شده و منابع و خدمات به طور کارا تر و موثر تر بکار گرفته شده و در نهایت مکانی راحت مطبوع و مناسب برای زندگی شهروندان ایجاد شود.

حفظ و تقویت ساختار سنتی:

نوشهرگرایی تاکید بسیاری بر حفظ ساختارهای شکل گرفته ،وجود فضاهای عمومی در مرکز وجود قلمرو عمومی با کیفیت و فضاهای عمومی طراحی شده به عنوان هنر شهری ،استقرار کاربری ها و تراکم ها در فاصله ی ۱۰ دقیقه ای پیاده روی ،برنامه ریزی عرضی به گونه ای که بالاترین تراکم ها در مرکز شهر و به تدریج تراکم های پایین تر به سمت لبه ها قرار گیرد و حفظ لبه های متمایز دارد. طراحی تالار لذا در هنگام مداخله در بافت های موجود ،سعی می کند ابتدا این ساختارها را در بافت شناسایی کرده ،سپس با تمهیدات مختلف (از جمله تقویتفضاهای باز و عرصه های عمومی ،حفظ لبه های متمایز و……)سعی بر تقویت آنها داشته باشد .

توجه به بافت های واجد ارزش تاریخی و بهبود کیفیت طراحی و معماری :

نوشهر گرایی تاکید بسیاری بر زیبایی ،ارزش های زیبا شناسانه و آسایش و ایجاد حس مکان ،مکانیابی کاربری های شهری و سایت ها در شهر ،معماری در مقیاس انسانی و تغذیه ی روح بشر به وسیله ی زیبایی محیط دارد ،به همین سبب اهمیت ویژه ای برای حفاظت بناهای با ارزش تاریخی موجود به خصوص بناهای عمومی و مدنی موجود در یک بافت قائل است .

نوشهرگرایی با توجه به نگاه خود به میراث مصنوع شهر از طریق حفاظت ،نوسازی بناها،حفاظت مناظرو……تداوم و تحول جامعه ی شهری را ممکن می سازد.

استفاده از مشارکت ساکنان:

یکی از مهمترین اصولی که نوشهرگرایی مخصوصا به منظور برنامه ریزی در بافت های موجود شهری مورد استفاده قرار می دهد ،استفاده از مشارکت ساکنین میباشد .نوشهرگرایی در تمام مراحل برنامه ریزی محله از مشارکت ساکنان ،رهبران اجتماعی ،سیاستمداران ،ماموران دولتی ،توسعه دهندگان و موسسات محلی استفاده می کند.

حفظ و تقویت فضاهای باز عمومی و سبز :

نوشهرگرایی بر این اعتقاد است که فضاهای عمومی و پارک ها می تواند با تامین فضاهای جذاب باعث شکوفا شدن محلات و خلق مفهومی یگانه از فضا باشد .حفظ و تقویت فضاهای عمومی همانند پیاده راه ها،میادین،پارک ها،ساختمان های عمومی،و فضاهای تجمع به منظور ایجاد ملاقات های غیر رسمی و تماس های اجتماعی با سایر افراد موجب می شود محلات مانند محیط های زنده و متعادل به نظر برسند.یک محله ی سنتی ایده آل به نوعی متضمن تماس با یک پارک،میدان شهری ویا یک فضای سبز روستایی می باشد که در فاصله ی ۵تا ۱۰دقیقه ای از مرکز قرار داشته و با پای پیاده قابل دسترسی است.

تقویت حمل و نقل عمومی:

نوشهرگرایی تاکید ویژه ای بر تقویت و تجهیز نظام حمل و نقل عمومی داشته و معتقد است ایجاد نظام پیوسته ای از خطوط حمل ونقل عمومی که شهرهای بزرگ ،کوچک و محلات را به یکدیگر متصل می کند ،به کاهش معضلات آمدو شد کمک کرده و موجب حفظ انرژی و بهبود کیفیت هوا شده و ساکنان را به پیاده روی ،دوچرخه سواری و استفاده از اتوبوس برای عبورومرور تشویق می کند.

ایجاد و مدیریت توقفگاه ها:

توقفگاهها نقش مهمی در هر برنامه ریزی شهری ایفا می کنند که اغلب برنامه ریزان شهری به آن به عنوان چاره می نگرند.این مسئله برای نوشهرگرایی امری مهم تلقی می شود به طوری که یکی از اهداف اصلی آن تشویق ساکنان به پیاده روی به جای رانندگی از نقطه ای به نقطه ی دیگر است و یکی از موثرترین راه های انجام آن را توسعه برنامه ی بهینه توقفگاهها می داند که محودیت هایی را برای تعدادی از وسایل نقلیه ی مجاز در یک مکان به وجود می آورد.

استفاده از ابزار طراحی جهت افزایش امنیت در بافت های شهری :

نوشهرگرایی تاکید بسیاری بر استفاده از ابزارهای طراحی شهری در جهت افزایش امنیت در بافت های شهری دارد و معتقد است طراحی شهری مطلوب به امنیت هرچه بیشتربافت های شهری کمک می کند .بر اساس نظر آن ها در ساماندهی مجدد یک بافت ،طراحی ساختمان ها و خیابان ها باید به گونه ای صورت بگیرد که ساکنین خود بتوانند امنیت لازم را تامین کنند.

فواید نوشهر گرایی:

نوشهرگرایی می توتند انواع فواید محیطی ،اجتماعی،اقتصادی را برای جامعه فراهم کند که در زیر به برخی از آن ها اشاره می شود:

گزینه های مسکونی و تجاری بیشتر برای مصرف کنندگان
حمل و نقل پیشرفته و دسترسی برای پیاده ها و و حمایت از طراحی جهانی
افزایش مسکن ارزان قیمت(توسعه ی بهینه ی مکان)
کاهش وابستگی به استفاده از اتومبیل
صرفه جویی در هزینه های مصرف کنندگان
کاهش سفر های ماشینی که این امر موجب منافع اجتماعی می شود (مانند کاهش تراکم ترافیک،هزینه های پارکینگ،خطر تصادف ،آلودگی و رشد بی رویه ی شه)
بهبود قابلیت زندگی در جوامع،تعامل و پیوستگی
افزایش ایمنی ترافیک به علت خیابان های عریض تر و ترافیک آرام تر
بهبود سلامت عمومی به علت افزایش پیاده روی و دوچرخه سواری

انتقادات وارد بر نوشهر گرایی:

اگرچه امروزه نوشهرگرایی موضوعی بسیار مهم و قابل توجه محسوب می شود ساخت مدرسه ولی همواره با انتقاداتی مواجه می شود که در زیر به برخی از مهم ترین آن ها اشاره می شود:

ناتوانی در پاسخ گویی به نیاز های جدید خانواده ها ی وابسته به اتومبیل
کاهش آزادی های شخصی به علت وضع قوانین زیاد
بی عدالتی نسبت به گروه های اقلیت و کم درآمد جامعه به علت قیمت های بالای مسکن در محلات سنتی
تجمع ترافیک و آلودگی هوا به علت افزایش تراکم