هنر معماری مدرن با سیاره سبز دبی
نقش وال پست و میلگرد بستر در مقاوم‌سازی اجزای غیرسازه‌ای ساختمان‌ها در برابر زلزله
وال پست زلزله‌های متعدد در ایران طی دهه‌های اخیر، آسیب‌های گسترده‌ای به همراه داشته است، که بخش عمده‌ای از این خسارات مربوط به تخریب اجزای غیرسازه‌ای ساختمان‌ها بوده است. بر اساس آمارها، تقریباً ۳۰ درصد از هزینه ساخت‌وساز مربوط به سازه‌های اصلی است و ۷۰ درصد مابقی به اجزای غیرسازه‌ای مانند دیوارها و تزیینات وابسته است. همچنین، تحقیقات نشان داده است که در بسیاری از زلزله‌های اخیر، حدود ۷۰ درصد از خسارت‌های وارده به ساختمان‌ها مربوط به این اجزای غیرسازه‌ای بوده است، در حالی که تنها ۳۰ درصد به خرابی سازه اصلی مرتبط بوده است.
این آمارها نشان‌دهنده‌ی اهمیت مقاوم‌سازی اجزای غیرسازه‌ای است. وال پست‌ها که به‌عنوان عناصر پشتیبان و نگه‌دارنده دیوارهای غیرسازه‌ای عمل می‌کنند، ابزار جدیدی در صنعت ساخت‌وساز محسوب نمی‌شوند؛ بلکه از گذشته نیز مورد استفاده قرار می‌گرفتند. با این حال، تلفات سنگین ناشی از زلزله‌های اخیر نشان داد که روش‌های رایج اجرای وال پست‌ها کارایی لازم را نداشته و به درستی انجام نمی‌شده است.
زلزله سال ۱۳۹۶ کرمانشاه، نمونه بارزی از ضعف عملکردی وال پست‌ها بود. همین مسئله منجر به افزایش تحقیقات پیرامون بهبود شیوه‌های اجرای وال پست شد. در نتیجه، در همان سال، پیوست ششم استاندارد ۲۸۰۰ توسط دفتر مقررات ملی و کنترل ساختمان و مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی منتشر شد. این پیوست شامل جزئیات و دستورالعمل‌های دقیق برای اجرای صحیح وال پست‌ها است.
در حال حاضر، استفاده از وال پست‌ها در ساختمان‌های جدید الزامی بوده و اجرای آنها باید مطابق با آیین‌نامه‌های مقررات ملی ساختمان ایران انجام شود. در این مقاله، اطلاعاتی درباره وال پست‌ها و نکات مهم اجرای صحیح آنها بر اساس استانداردهای ملی ساختمان ارائه شده است.
وال پست چیست و چرا باید از این المان استفاده کرد؟
معمولاً در ساخت و اجرای سازه های مسکونی، اداری و تجاری از دو نوع دیوارهای داخلی و پیرامونی استفاده می شود. این دیوارها از نوع دیوارهای غیرباربر بوده و عملاً تنها باید بار و فشار خود را تحمل کنند. با توجه به این موضوع هرچه وزن این دیوارها اندک باشد بهتر است، چرا که وزن کم باعث می شود، وزن کلی سازه بالا نرود و ایمنی ساختمان بیشتر باشد. دیوارهای پیرامونی دیوارهایی هستند که در مجاورت کوچه و خیابان قرار دارند و دیوارهای داخلی دیوارهایی هستند که برای پارتیشن بندی ساختمان از آنها استفاده می شود. در مواردی این دیوارها علاوه بر وزن خود باید وزن متعلقانی را نیز تحمل کنند برای مثال در بیمارستان ها باید پیش بینی کنیم که چه تجهیزاتی بر روی دیوارها نصب می شوند و حتماً در زمان اجرا باید وزن تجهیزات نیز در نظر گرفته شده و دیواری با مقاومت مناسب اجرا شود.
این نوع از دیوارها که در بالا توضیح دادیم، باید به درستی در زمان اجرا تسلیح شوند، یعنی با استفاده از المان هایی که در ادامه در مورد آنها توضیح خواهیم داد، تقویت شوند تا در تکانش ها و لرزه های ناگهانی ایمنی کافی را داشته باشند. دیوارهای ساختمان که از نوع غیرباربر هستند از جمله اجزای غیرسازه ای ساختمان می باشند. اجزای غیرسازه ای اجزایی هستند که خود به سازه اصلی یعنی ستون ها، تیرها و فندانسیون اصلی ساختمان متکی هستند و در زمان بروز زلزله ها و تکانش ها در تحمل فشار ناشی از آن نقشی ندارند.
پس باید این اجزا که دیوارهای ساختمان از آن نوع هستند با رعایت الزاماتی خاص اجرا شوند تا در زلزله ها کمترین تاثیر را از فشار و بار ناشی از آن داشته باشند و در عین حال کمترین میزان ریزش ها و خسارات را داشته باشند. چون در چند دهه گذشته شاهد خرابی ها و خسارت هایی بوده ایم که دلیل اصلی آن عدم مقاوم سازی و اجرای استاندارد دیوارها بوده است.
برای اینکه میزان تاثیرپذیری دیوارها از فنداسیون سازه کمتر باشد و در زمان زلزله استقلال خود را حفظ کند از المان‌هایی با عنوان وال پست و میلگرد بستر برای مقاوم سازی دیوارها استفاده می شود.
وال پست چیست و چه عملکردی دارد؟
وال پست ساختاری است که دیوار را در داخل یک قاب حفظ کرده و به آن امکان داشتن حرکت کشویی و تلسکوپی را می دهد. و در عین حال محدودیت حرکتی به صورت افقی و عمودی را ایجاد می کند. به زبان ساده تر، وقتی زلزله ای بروز می کند، اگر دیوارها به صورت سنتی و بدون استفاده از وال پست به تیرها و ستون ها متصل گردد، فشاری مضاعف از اسکلت سازه به آن منتقل می شود و چون امکان حرکت به صورت افقی و عمودی برای دیوار فراهم نیست، دیوار دچار شکستگی، ریزش و تخریب می شود. وال پست یک استقلال حرکتی برای دیوار ایجاد می کند. فاصله ای میان دیوار و ستون و همین طور دیوار با سقف سازه ایجاد می کند و به دیوار امکان حرکت در داخل قاب، به صورت عمودی و افقی را می دهد.
اجرای این المان باعث می شود تا در هنگامه تکانش ها، دیوار با کمترین میزان تاثیر از اسکلت ساختمان باشد و در زمان زلزله دچار تخریب کمتری شود.
میلگرد بستر چیست و چه عملکردی دارد؟
در کنار استفاده از وال پست باید از المان میگلرد بستر نیز استفاده کرد. این المان، ساختار پیچیده ای ندارد، اما تاثیر فوق العاده ای در مقاوم سازی دیوار دارد. قبلاً بلوکها و آجرها را با یک ملات بستر در کنار هم قرار می دادند و دیوار را اجرا می کردند. دیوار دارای یکپارچگی نبود و در صورت ایجاد تکانش ها، شاهد گسستگی دیوار از هم بودیم. اما میلگرد بستر، ساختاری دارد که در میان برخی از رج های دیوار قرار می گیرد و در ابتدا و انتها با استفاده از قلاب و گیره به صورت آزاد به ستون ها و وادارها متصل می شود و نقص عدم یکپارچگی دیوار را برطرف می کند. میلگرد بستر از میلگردهای آجدار و بدون آج تشکیل می شود.
اجرای هر دوی این المان ها الزامی می باشد و باید طبق جزئیات و مقررات مربوط اجرا گردد. دارای انواع مختلفی هستند که دامنه کاربردی آنها را در شرایط متفاوت بالاتر می برد. مرجع قانونی و اصلی برای اجرای صحیح و همینطور ساخت استاندارد میلگرد بستر و وال پست، پیوست ششم آیین نامه ۲۸۰۰ می باشد. این پیوست با عنوان طراحی لرزه ای و اجرای اجزای غیرسازه ای معماری توسط مرکز تحقیقات راه و مسکن و شهرسازی ارائه شده است.
نتیجه‌گیری
مقاوم‌سازی اجزای غیرسازه‌ای ساختمان‌ها در برابر زلزله یکی از اصلی‌ترین چالش‌های حوزه ساخت‌وساز است، به‌ویژه در کشورهایی مانند ایران که در معرض زمین‌لرزه‌های متعدد قرار دارند. وال پست‌ها و میلگردهای بستر به عنوان المان‌های کلیدی در جلوگیری از تخریب دیوارهای غیرباربر، نقش حیاتی در کاهش خسارات جانی و مالی ایفا می‌کنند. تحقیقات و تجربیات زلزله‌های اخیر نشان داده‌اند که استفاده از این المان‌ها، اگر به‌درستی و مطابق استانداردهای ملی و بین‌المللی اجرا شوند، می‌تواند ایمنی ساختمان‌ها را به‌طور قابل‌توجهی افزایش دهد.
اهمیت استفاده از وال پست‌ها نه تنها در حفظ یکپارچگی و استقلال حرکتی دیوارها، بلکه در کاهش انتقال فشارهای اضافی از سازه اصلی به دیوارهای غیرباربر است. این المان‌ها با فراهم کردن آزادی حرکت افقی و عمودی برای دیوارها، از تخریب آنها در هنگام زلزله جلوگیری می‌کنند. همچنین، استفاده از میلگرد بستر به ایجاد انسجام و یکپارچگی در ساختار دیوارها کمک کرده و نقص‌های قدیمی را برطرف می‌سازد.
در نهایت، الزام اجرای صحیح وال پست و میلگرد بستر بر اساس پیوست ششم آیین‌نامه ۲۸۰۰ نشان‌دهنده‌ی جدیت و اهمیت این موضوع در ساخت‌وسازهای مدرن است. رعایت این مقررات می‌تواند به کاهش تلفات و خسارات ناشی از زلزله کمک شایانی کند و ایمنی و مقاومت سازه‌ها را تضمین نماید.
