مناره و کارکردهای آن در تاریخ اسلام

مناره و کارکردهای آن در تاریخ اسلام

مناره و کارکردهای آن در تاریخ اسلام ۱) به تصور برخی مهمترین دلیل وجود «مناره» در مساجد، اذان گویی است. اما این دلیل محل بحث و چون و چرای بسیار است، زیرا می توان از فراز بام مسجد نیز مسلمانان را به مسجد فراخواند.

بر حسب روایات، وقتی مسلمانان به مدینه آمدند طبق عادت و بدون هیچ گونه دعوتی برای ادای فریضه نماز در مسجد حضور پیدا می کردند. این عدم دعوت روزی به بحث گذاشته شد و فردی پیشنهاد داد که بگذارید مانند مسیحیان ناقوس داشته باشیم. دیگری گفت مانند یهودیان شیپور بدمیم.

با این حال پیامبر (ص) فردی را معین نمود که مردم را به نماز فراخواند و پیامبر (ص) به بلال فرمود: «برخیز و مردم را به نماز فراخوان» این نکته این واقعیت را نشان می دهد که مناره بخش جدایی ناپذیر از مراسم عبادی اسلام نیست و تا امروز هم در بسیاری از کشورهای اسلامی از ساختن مناره به جهت حالت متظاهرانه و غیر ضروری اجتناب می کنند و برخی تنها یک سکو در بام مسجد در نظر گرفته اند که موذن از آنجا اذان می گوید.

این نکته یک حقیقت دیگر را هم آشکار می سازد و آن اینکه از بالای مناره کمتر می توان صدای اذان را به مسافتی بیش از بیست – سی متر رسانید بنابراین کارکرد اصلی مناره جای فقط اذان گویی نیست.۲) بنا به روایات، اولین مناره در سال ۴۵ هجری توسط «زیادبن ابیه» حاکم عراق ساخته شد. این مناره یک برج سنگی بود که متناسب با وضع مسجد بصره بدان اضافه شد. کمی بعد در سال ۵۳ به حکم حاکم مصر، مسجد عمرو در فسطاط صاحب چهار مناره شد و همین جریان به مساجد دیگر مصر نیز گسترش یافت. در زمان معاویه مناره های مسجد فسطاط در مصر ساخته و عده ای معتقدند دستور ساخت این مناره ها را معاویه به حاکم مصر داد. این نظریه تصریح می کند در شام
مسیحی که مسلمانان اقلیت کوچکی را تشکیل می دادند، کلیساهایی با سنگهای گرانبها تزیین می شدند و برجسته ترین وجه خارجی آنها، برج بلندشان بود که ناقوس کلیسا بر فراز آنها نواخته می شد و نیایشگران را به نیایش دعوت می کرد. مسلمانان که نسبت به موفقیت مسیحیت حساس بودند، درصدد برآمدند بدین معماری رنگ و بوی اسلامی بخشند. به عبارتی دیگر، در اینجا نیز رقابت دینی امر مهمی بوده و حاکمان مسلمان خواهان نشان دادن این نکته بودند که اسلام در عرصه معماری نیز مانند جنبه های معرفتی و نظامی، از رقبای خود چیزی کم ندارد.

۳) تبار شناسی ریشه واژه «مناره» نیز نکاتی گویا در باب علل پیدایش به ما گوشزد می نماید. معنی اصلی کلمه «مناره»، مکان نور یا آتش است. اگر هم اکنون در زبان پارسی به مناره «گلدسته» می گویند، به جهت همین معنای آن است. اتفاقاً این واژه از طریق زبان ترکی به زبان انگلیسی نیز راه پیدا کرده و «Minaret» نام گرفته است. این کلمه در عربستان پیش از اسلام به اماکن بلندی اطلاق می شد که از فراز آن علائمی توسط دود یا آتش ارسال می شده اند. به همین سبب، کلمه مناره را اغلب معادل با چراغ خانه به کار می بردند. بیزانسی ها از چنین بناهایی در شمال آفریقا و سوری ها در دوران اسلامی به شکل وسیعی برای مقاصد نظامی استفاده می کردند. فانوس اسکندریه که یکی از عجایب هفتگانه جهان بوده و در سده دوم هجری از بین رفته، علاوه بر مصارف دیگر چنین کار کردی نیز داشته است. علاوه بر این، برجهای استوانه ای متصل به قلعه های اسلامی واقع در بخشهایی از ساحل آفریقای شمالی مثل تونس که به عنوان چراغ خانه و محل دیده بانی مورد استفاده قرار می گرفته نیز «مناره» نامیده می شده است. مناره و کارکردهای آن در تاریخ اسلام با توجه به آنکه ریشه این از نور است، بر پایه تفاسیر از مناره به عنوان تجلیگاه انوار الهی یا صورتی از اشراق روحانی یاد شده است. می توان گفت، واژه مناره دو مفهوم متمایز نور یا آتش و نشان را به هم پیوند می دهد که هیچ یک از این مفاهیم در آیین عبادی اسلامی جایی ندارند. به همین جهت، پژوهشگران هنر اسلامی در صد برآمدند که اصل نضج گیری مناره را به تعالیم و آموزه های اسلامی منتسب ندانند و آن را گونه ای معماری قلمداد کنند که قبل از اسلام وجود داشته و به مسلمانان به ارث رسیده است. به تعبیر دیگر، مسلمانان از این معماری در راستای هویت بخشی به آیینهای خود استفاده کرده اند.

۴) از راههای شناختن کارکردهای مناره ها در دوره های مختلف تاریخی، توجه به شکل و شمایل آنهاست. در یک تقسیم بندی کلان، مناره ها به دو دسته تقسیم می شوند؛ یک دسته مناره هایی هستند که واجد فضاهای داخلی فراوانند. گروه دیگر مناره هایی هستند که فضای داخلی آنها محدود به همان فضایی می شود که بتواند با پلکان مارپیچ، درون مناره را در خود جای دهد. می توان تجسم کرد مناره هایی که فضای داخلی زیادی ندارند، برای یک کارکرد در نظر گرفته می شده اند که این کارکرد می تواند پیام رسانی از هر نوع آن – و از جمله اذان گفتن – باشد. مناره هایی را که دارای فضای داخلی زیادی هستند، می توان آثاری دانست که جنبه های زیبایی شناسی و هنری پررنگتری داشته اند. با این همه، این تقسیم بندی نیز با توجه به آنکه تاریخ ساخت بسیاری از مناره ها مشخص نیست، مشکلات خاصی را به وجود می آورد. در این میان، مناره های مسجد بزرگ دمشق مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته و آنها تصریح کرده اند با توجه به آنکه این مناره ها احتمالاً متعلق به کلیسای «یوحنا» بوده اند و ولید با تبدیل این محوطه به مسجد آنها را باقی نگه داشته است.

می توان تأکید کرد که بسیاری از این مناره ها همان برجهای فرهنگهای مختلف بوده اند و از مدل آنها پیروی شده است. در این میان، توجه به سنت مناره ها در ایران زمین نیز قابل توجه است. در ایران، مناره های مارپیچ و به شکل کاملاً متفاوتی توسعه یافتند که به صورت مجلل کشیده و استوانه ای بودند. درباب اینکه ایرانیان چرا به این شکل از معماری مناره روی آوردند، سخن بسیار است. «شرودر» این نوع معماری را با معماری یونانی، هندی و ایرانی پیش از دوره هخامنشی مرتبط می داند. با این همه، شکی نیست که این نوع معماری با معماری مناره های چهار گوش و شش گوش و هشت گوش شامات و غرب جهان اسلام مرتبط نیست. در شرق و شمال ایران معماریهای زیادی مشابه این نوع معماری موجودند. در اینجا نیز پژوهشگران معتقدند معماری مناره ای ایرانی پل واسط میان معماریهای مناره شرقی از یک سو و معماریهای مناره های غرب جهان اسلام از سوی دیگر، هستند. مناره (گلدسته) برجی مدور است که یکی از اجزاء معماری اسلامی است و بیشتر در مسجدها بکار می‌رود. معنی لغوی مناره . [ م َ رَ / رِ ] (از ع ، اِ) منارو جوتره . و فنار. (ناظم الاطباء). نشان که در راه ازسنگ و خشت برپا کنند و در اصل لغت به معنی چراغ پایه باشد ظاهراً وجه تسمیه آن باشد که سابق برای راه یافتن مسافران چراغی بر مناره می افروختند، زیرا که در بلاد عرب به شبها می روند.

کاربرد

مناره‌ها سه کاربرد اصلی دارند:

• میل راهنما: برای راهنمایی کاروان‌ها در مسیر جاده‌ها و نشان دادن مکانهای اصلی بافت شهری.
• اذان‌گویی و خبررسانی: مکانی برای گفتن اذان.
• مناره نماد پیروزی: این نوع مناره‌ها را از جمجمه سر انسان‌ها و حیوانات می‌ساختند.

• اجزاء

مناره‌ها از چهار جزء اصلی تشکیل شده‌اند:

• پایه یا سکو: مربعی‌شکل یا چندپهلو بوده که بدنه یا ساقه مناره در وسط آن قرار می‌گیرد. پایهٔ مناره رهروان اصفهان و مناره خسروگرد سبزوار مربعی شکل بوده و پایهٔ مناره گار، مناره سین و مناره زیار هشت ضلعی. برخی از مناره‌ها هم بدون سکو هستند مانند: مناره برسیان، مناره علی و مناره ساربان.^[۷]
• ساقه: در ایران در مناره‌های پیش از اسلام اغلب مربعی شکل و در دوران اسلامی به شکل استوانه یا مخروطی ساخته می‌شده.
• سرپوش: مربع و هشت گوش که مهم‌ترین بخش مناره‌است.
• رأس: سایبان که به اشکال مختلف ساخته می‌شود.

مناره خسروگرد

• مناره خسروگرد، در ۱۰ کیلومتری غرب شهر سبزوار واقع شده‌است. این بنا از زیباترین مناره‌های تاریخی قرن ششم هجری قمری است و تحت شماره ۱۶۰ آثار تاریخی ایران به ثبت رسیده‌است. ارتفاع آن به ۳۸ متر می‌رسد و در بالای آن دو رشته کتیبه کوفی و تزئینات لوزی شکل دیده می‌شود.تاریخ کتیبه به سال۵۰۵ هجری قمری است.

مناره ی رهروان مناره ای با معماری متفاوت

 تاریخ بنای این مناره را، دوره ی سلجوقی و پس از مناره های معروف اصفهان به نامهای مناره علی و مناره ساربان می دانند. تزیینات این مناره بسیار ساده هستند و کتیبه های نقش بسته بر آن شوربختانه به شکل ناجوری آسیب دیده وتخریب شده اند. تنها کتیبه تقریباً سالم آن کتیبه فوقانی است که به خط ثلث و بر کاشی فیروزه ای رنگ کار شده و بر روی آن جمله «لا اله الله صادقاً مخلصاً محمد رسول الله» نگاشته شده است. یک نوار از خطوط بنایی که در آنها نام های حضرت محمد (ص) و امام علی (ع) تکرار شده از دیگر تزیینات بدنه ی مناره است. مناره و کارکردهای آن در تاریخ اسلام اما یکی از ویژگی های مناره رهروان نوع ساخت آن و دسته بندی آن در میان انواع مناره ها از جهت ساخت می باشد مناره رهروان نسبت به سه مناره معروف برسیان و مناره علی و مناره ساربان که سکو ندارند دارای پایه ای مربعی شکل دارد و جالب آنکه با اینکه مناره برای دوران پس از اسلام می باشد اما همانطور که تشریح شد پایه آن برگرفته از پایه های دوران پیش از اسلام و مربعی شکل می باشد که می توان ذکر کرد مناره رهروان با مناره های اسلامی کمی متمایز است و آن را یکی از استثناهای مناره های اسلامی نموده است.
پیش از این در این مناره باز بود و بسیار راحت می شد به داخل آن وراد شد، اما گویا چند وقتی است به یاری اهالی روستا دری برای این مناره ساخته شده است تا از ورود به داخل آن جلوگیری شود تا بنا کماکان سالم برجای بماند.

مناره خسروگرد

منار گار

این منار در پشت مسجد جامع قدیمی روستای « گار » در براآن جنوبی قرار دارد . دهکده گار که امروزه دولت نام « جار » را برای آن در نظر گرفته است در ۲۲ کیلومتری شرق اصفهان ( در مسیر جرقویه ) قرار دارد . از این مسجد فقط خرابه هایی از سردر ایوان و دیواره محراب و کتیبه ای گچی در آن و چند پی باقی مانده است .  منار متشکل از سه قسمت است : ۱-پایه سنگی منار که در پایین چهار ضلعی مربع است و در بالا هشت ضلعی می شود . به ارتفاع حدود ۲/۱ متر و سطح قاعده در حدود ۵ متر ۲-قاعده هشت ضلعی آجری که ۸/۴ متر ارتفاع دارد . و هر ضلع در حدود ۲ متر است . در ارتفاع یک متری روی این منشور در دو سمت شرقی و غربی دو در ورودی قرار دارد . کتیبه ای به خط کوفی آجری برجسته در قسمت بالای قاعده هشت ضلعی در جهت پشت به قبله قرار دارد . ۳-بدنه منار به صورت یک استوانه آجری . قطر دایره منار در پایین ۵/۵ و در بالا ۷/۴ متر است .

در دور تا دور بدنه این استوانه تعداد زیادی کلمه مبارک « الله » به خط کوفی بنایی بصورت لوزی شکل قرار دارد . بلندی منار حدود ۲۱ متر می باشد . در حدود ۶۰  پله دارد که ارتفاع هر پله چهار ردیف خشت است . یکی از ویژگی های این منار داشتن دو در ورودی است که از هر یک از این درهای یک مسیر به سمت بالا می رود . ۷ دهنه پنجره در هر مسیر وجود دارد . و یک پنجره بزرگ به ارتفاع بیش از یک متر رو به سمت قبله در مسیر ورودی شرقی است که حدود ۹ پله از بام منار پایینتر است .  این منار با خشت های ۲۵*۲۵ سانتیمتر ساخته شده است . ضخامت جرز دیواره ۵/۳ خشت و عرض پله ها در حدود ۳ خشت می باشد . بنابر نوشته روی کتیبه این منار در سال ۵۱۵ ق بوسیله یکی از شخصیتهای محلی به نام ابوالقاسم ابن احمد ( که در کتیبه سید الروسا ) نامیده شده ایجاد شده است .  فاصله منار تا دیواره سردر مسجد نزدیک به ۳۰ قدم است .

مسجد سین

قریه سین از روستاهای بخش برخوار است که در ۶ کیلومتری شمال گز واقع شده است در این قریه مسجدی است که با مناره اش مربوط به زمان سلجوقی است. این بنا قدیم ترین بنای اسلامی دارای تاریخ با نمای کاشیکاری است که تا کنون در ایران شناخته شده است. مناره سین از نظر فنون به کار رفته در ساختمان شباهت بسیاری با مناره غار دارد. براین مناره دو کتیبه به خط کوفی نقش شده است.

یکی بر بالای منار با کاشی آبی و دیگری در پایین با آجر تراشیده. مفاد کتیبه اول آیه ۳۳ از سوره فصَلت می باشد. اما در کتیبه دوم نام بانی مناره به نام ابواسماعیل محمد بن الحسین بن علی بن زکریا و تاریخ ۵۲۶ هجری قمری آمده است. یکی از محققین و پژوهشگرانی که در باره مناره های ایران تحقیقات جامعی کرده در باره تاریخ این مناره می نویسد : “این تاریخ قدیمی ترین تاریخی است که تا کنون بر بنائی ایرانی با تزئینات مینائی رنگ کشف شده است.”

مسجد سین

مناره زیار

مناره زیار متعلق به دوران سلجوقی بلندترین بنای قدیمی واقع در منطقه شرق اصفهان است که در حدود ۳۳ کیلومتری اصفهان ، یک کیلومتری شرق روستای زیار و در ۶۰۰ متری ساحل جنوبی بستر زاینده رود واقع شده است که روبروی آن در شمال رودخانه ، منظره مسجد و مناره برسیان قابل مشاهده است. مناره زیار بر روی تکه پایه آجری و هشت گوشه در سه طبقه بنا شده است. دو طبقه فوقانی مناره با استفاده از شیوه قطار بندی تزئین شده است، در پایه مناره مسجدی وجود داشته که اثری از آن در دست نیست.
مناره زیار تنها نمونه مناره های سه طبقه اصفهان است که تاکنون به حالت اصلی خود باقی مانده و در آن تصرف و مداخله ای نشده و خرابی هم کمتر در آن راه یافته است. ارتفاع آن بالغ بر ۵۰ متر است و ۱۶۰ پله دارد. سال ساختمان آن در کتیبه های موجود منار ذکر نشده ولی آقای مایرون بمنت سمیث که راجع به مناره های اصفهان تحقیقاتی نموده سال ساخت آن را پس از مقایسه با سایر مناره های این دوره از نظر معماری و نوع تزئینات و آرایش آن همزمان با ساخت مناره ساربان و بین سالهای ۵۵۰ تا ۶۸۸ هجری می داند.

این منار سلجوقی یک بنای آجری است که ساق آن تا ارتفاع سه متری هشت ضلعی و بقیه بدنه منار بصورت گرد بوده و بالاترین نقطه منار بصورت یک مکعب است که چنین شکلی فقط در این منار وجود دارد . این بنا بر روی یک سکوی هشت ضلعی بزرگ بنا شده است . قطر بدنه منار در پایین در حدود چهار متر و در بالاترین نقطه حدود یک متر می باشد.

منار دارای سه طبقه است که دو طبقه آن دارای پله و طبقه بالایی بدون پله است . طبقه اول و دوم دارای تاج به دور منار است . پله های منار بصورت مارپیچ با گردش بر خلاف عقربه های ساعت بالا رفته و در طول مسیر دریچه هایی برای نور و تهویه هوا در بدنه منار تعبیه شده است. تزئینات : بدنه منار جمعاً دارای ۲۰ ردیف تزئینات زیبای آجر کاری است : طبقه اول ۱۰ ردیف + تاج اول = 11 ردیف ( ردیف هشتم کاشی نوشته فیروزه ای آیات قرآن ) . ردیف اول ساق هشت ضلعی است و در ردیف دوم رو به قبله مربع بزرگی قرار دارد که محل کتیبه بوده است . طبقه دوم ۵ ردیف + تاج دوم = 6 ردیف (ردیف چهارم کاشی نوشته بوده که بیشتر آن ریخته است) طبقه سوم شامل دو ردیف در بدنه گرد منار و یک ردیف کلاهک مکعب شکل که بر روی آن به سمت قبله کلمه « الله » با کاشی فیروزه ای نوشته شده است.

در ورودی منار به سمت غرب است و در بالای هر دو تاج دو دریچه به سمت جنوب (قبله) قرار دارد . همچنین در بالای تاج دوم سه پنجره به سمت های شمال ، شرق و غرب وجود دارد. از کف تا طبقه اول ۱۲۲ پله و ۹ دریچه تهویه و نور قرار دارد و تاج بیرونی دورادور به پهنای حدود ۶۰ سانتیمتر است. از طبقه اول تا دوم ۳۸ پله و ۲ دریچه تهویه و نور قرار دارد و تاج بیرونی دورادور به پهنای حدود ۴۰ سانتیمتر است. از طبقه دوم تا نوک منار بدون پله است و در حدود ۵ متر ارتفاع دارد . پهنای اولین پله حدود ۸۰  و پهنای آخرین پله حدود ۴۰ سانتیمتر است و ارتفاع پله ها بین ۲۵ تا ۲۷ سانتیمتر می باشد. ارتفاع تقریبی منار در حدود ۴۷ متر یا بیشتر است + سکوی پائینی که در حدود ۶۰ تا ۷۰ سانتیمتر ارتفاع دارد. کل مجموعه بر روی یک بلندی واقع است که از زمینهای اطراف آن در حدود نزدیک به یک تا دو متر اختلاف ارتفاع دارد . دورادور منار را زمینهای کشاورزی احاطه کرده است . منار کمی به سمت قبله انحراف پیدا کرده است.

مناره برسیان

ویژگی خاص منار زیار این است که برخلاف دیگر منارها که توسط ساختمان ها احاطه شده اند ، این منار در میان دشت وسیعی قرار دارد و از هر کجای این دشت که بنگری جلوه خاصی دارد. کتیبه این مناره در قسمت فوقانی آن بخط کوفی برجسته با کاشی فیروزه ای بر زمینه آجر ساده شامل آیه ۳۳ سوره فصلت است بشرح زیر : ” بسم الله الرحمن الرحیم و من احسن قولا ممن دعا الی الله و عمل صالحاً و قال اننی من المسلمین – الله ربی ” مناره برسیان در روستای برسیان بر کرانهٔ شمالی زاینده‌رود و در شرق اصفهان قرار گرفته، یکی از قدیمی‌ترین مناره‌های ایران است که در میان مناره‌های اصفهان که دارای تاریخ هستند سومین مناره قدیمی به‌شمار می‌آید. تاریخ ساخت مناره سال ۴۹۱ ه.ق می‌باشد. این منارهٔ ستونی مدور بدون سکو یا پایه بوده با آجر و ملات گچ ساخته شده‌است. قطر مناره در سطح زمین ۷۵/۵ متر و ارتفاع آن ۵۵/۳۴ متر است و پلکان مارپیچ مناره از داخل مسجدی شروع می‌شود که بعدها ساخته شده‌است. مناره برسیان فاقد کاشیکاری است و تزئینات آجری آن که نقوشی به شکل لوزی نزدیک به مربع هستند به هزارباف معروف است. بسیاری از کارشناسان این مناره را از بهترین نمونه‌های صنعت آجرچینی دوران سلجوقی در سدهٔ پنجم می‌دانند.

مناره علی

خوش ترکیب ترین و سالم ترین مناره مرتفع شهر اصفهان

موقعیت: میدان قیام محله هارونیه

سال تاسیس: قرن ۶ هجری

این مناره متشکل از سه بخش است که از پائین به بالا نازکتر و کوتاهتر می شود ارتفاع مناره حدود ۴۰ متر است دارای ۴ کتیبه به خط کوفی است که سه کتیبه با کاشی و یکی با آجر تراشیده شده است جالبترین مناره موجود در اصفهان مناره مسجد علی است سیاحان و جهانگردان و محققین بسیاری در باره آن مطلب نوشته اند. مشهورترین آنها پیترو دولاواله،‌ ژان شاردن، اوژن فلاندن، پاسکال کُسْتْ، مادام دیولافوآ،‌ پرفسور هرتسفلد و دیگران می باشند. به هر حال برخی از محققین این مناره رفیع و زیبا را متعلق به هارون ولایت می دانند، در حال حاضر این مناره جزء مسجد علی است. اما آنچه محقق است اینکه این مناره در زمان سلجوقیان ساخته شده است. مناره مسجد علی متشکل از سه بخش است. مناره و کارکردهای آن در تاریخ اسلام که از پایین به بالا نازکتر و کوتاهتر می شود ارتفاع مناره در حدود ۴۰ متر است.

مناره مسجد علی دارای ۴ کتیبه به خط کوفی مربع است. سه تا از این کتیبه ها با کاشی آبی رنگ و چهارمی که پایین تر از سه کتیبه دیگر است با آجر تراشیده ساخته شده است. در سه کتیبه اول عبارات مذهبی به صورت تکرار نوشته شده اما در چهارمین کتیبه آیه ۱۶ از سوره آل عمران آمده است. سال ساخت مناره مسجد علی دقیقاً معلوم نیست. اما کارشناسان سال ساخت آن را بین سالهای ۵۱۵ تا ۵۲۵ هجری قمری می دانند.

مناره علی

زیباترین و بلند قامت ترین مناره اصفهان

موقعیت: خیابان سروش

سال تاسیس: قرن ۶ هجری

از زیباترین مناره های عهد سلجوقی است تزئینات آجری و کاشی کاری معرق به خط کوفی است ارتفاع این منار ۵۴ متر است در سه طبقه و بدون پایه ساخته شده است.

مناره اصفهان

یکی از مناره های مشهور اصفهان که شباهت کلی با مناره مسجد علی دارد مناره  ساربان است. مناره ساربان در سه طبقه و بدون پایه ساخته شده است. ارتفاع مناره ۵۴ متر است که از قسمت بخش پائینی،‌ بخش میانی و بخش فوقانی تشکیل شده است. مناره ساربان با آجر چینی برجسته و همچنین آجرهای تراشیده و کاشیکاری معرق به سبک خط کوفی ریحان تزئین شده است. کتیبه های موجود در مناره ساربان سه عدد هستند که با خط کوفی نوشته شده اند. این کتیبه ها در زمانی که مورد بررسی یکی از محققین قرار گرفته سالم نبوده و عوامل جوی مانند سرما و گرما و تابش آفتاب اثر بسیار بر روی آن گذاشته بودند. به هر حال مفاد کتیبه اول که با کاشی های آبی رنگ ساخته شده شامل عبارات مذهبی است. در دومین کتیبه که آن نیز به کاشی آبی مزین است، آیه ۳۳ از سوره فصلت آمده است. (این آیه در مناره سین نیز نوشته شده است).

سومین کتیبه به خط کوفی مربع با آجر تراشیده بر زمینه ای از کاشی های آبی ساخته شده و در آن از پیامبر (ص) و خلفای راشدین یاد شده است. این مناره تاریخ ندارد اما به دلیل شباهت بی اندازه آن با مناره مسجد سین از نظر تزئینات و همچنین از لحاظ معماری و نحوه نگارش کتیبه ها سال ساخت آن بین سالهای ۵۲۵ تا ۵۵۰ هجری قمری است.